Dijital Ürünler #116
Dijital Ürünler'in 116. sayısından herkese merhaba! E-bültenin hemen girişinde sizden bir ricam var, o da Dijital Ürünler'i ilgisini çekeceğini düşündüğünüz bir arkadaşınızla paylaşmanız, e-postayı forward ederek, ya da WhatsApp/Telegram'dan yazarak, nasıl isterseniz. :)
5 yıldan uzun süredir hazırladığım Dijital Ürünler'de kaç e-posta adresinin abone olduğunu hiçbir zaman önceliklendirmedim, ama sizler gibi konuyla bizzat ilgili kişilere ulaşmak tabii ki her zaman güzel.
Aşağıda son iki hafta içinde ilgimi çeken konulardan bir kesit her zaman olduğu gibi sizi bekliyor. Bu sefer girişi kısa kesiyor ve son duyurum ile devam ediyorum.
Dijital Ürünler - Yetenek Kolektifi'nde ise komüniteden 5 iş ilanı var. IBTech, HockeyStack ve Carla gibi şirketlerin ilanlarına göz atmak için buraya, Yetenek Kolektifi nedir diyorsanız buraya bakabilirsiniz.
A16Z imzalı '2022 State of Crypto Report'
Burada .pdf olarak erişebileceğiniz rapor, A16Z tarafından hafta içinde yayınlandı. Web3 teriminin öncülerinden ve alanın en aktif yatırımcılarından A16Z'nin bu çalışması muhtemelen duymadığınız kavramlara değinmiyor ama hem güzel bir hikaye üzerine kurulan bu anlatım hem de verilen bazı istatistikler kesinlikle zihin açıcı.
Raporda öne çıkarılan konular ve benim bunlar üzerine yorumlarım şu şekilde:
Gelecek neden ve ne kadar merkeziyetsiz olmalı, daha da önemlisi nasıl olacak?
A16Z'ye göre Web3 çağının başlangıcı 2020. 1990-2005 arasında üretilen değerin üreticiler ve tüketiciler tarafından ortak olarak paylaşıldığını vurgulayan rapor; 2005-2020'deki değerin büyük teknoloji şirketlerince elde edildiğini, web3'te ise internetin yeni nesil üretim ve girişimciliğe ev sahipliği yapacağını söylüyor. Girişimcilere sorulan belki de en önemli soruyu -hangi problemi çözüyorsun?- Web3 için sorduğumuzda rapora göre 2 ana problem öne çıkıyor: teknoloji devlerince kurulan büyük hakimiyet ('oligopoly') ve kural koyucuların uyguladığı 'sıkı yönetim'. Raporda bahsi geçen önemli bir çıkarım da söz konusu teknoloji devlerinin ürün-pazar uyumunu yakalayana kadar ayrı, yakaladıktan sonra ayrı strateji gütmesi ve değer zincirini çıkarlarınca değiştirmesi. Kişisel olarak değer üretimindeki bu dengenin değişeceğine eminim; ancak değişim ne kadar 'merkeziyetsiz' gerçekleşecek ('web3 native' şirketlerin ne kadar merkeziyetsiz olacakları veya ne ölçüde merkeziyetsiz olmaları gerektiği de önemli bir soru), bugünün teknoloji devleri de web3 alanında büyük adımlar attıklarında -ki kesinlike atacaklar- yeni denge nasıl kurulacak?.. İşte bunları hep beraber takip edeceğiz.
A16Z'ye göre pazar belirli dönemlerde kendini tekrar eden şu döngüden besleniyor: kripto paralardaki fiyat artışı - bu artışın yarattığı ilgi - bu ilgiyle gelen insanlarla ortaya çıkan yeni fikirler - bu fikirlerle oluşan proje ve şirketler. Bu döngüyü A16Z; geliştiricilerin ilgisi (GitHub'daki commit'ler), yapılan yatırımlar ve sosyal medyadaki paylaşımlarla sayısal metriklere ve grafiğe de döküyor (hemen yukarıda). Bu döngü için en kritik çıkarım kanımca şu olmalı: bu döngü belirli periyodlarla ve daha da büyüyerek kendisini tekrar ediyor, etmeye de devam edecek. Örneğin şu an 3 ve 4. adımların içindeyiz ve bir süre daha böyle olacak gibi. Ancak bugünün teknoloji devlerinin 2008 krizinde ortaya çıkan şirketler olduklarını da unutmamak gerekiyor. :)
Ancak şimdiden merkeziyetsiz bir yönetim mekanizmasına sahip olmayan OpenSea'nin %2.5, YouTube'un %45 komisyon alması güzel bir kıyaslama olabilir. Yine benzer olarak 2021'de OpenSea üzerindeki 22 bin yaratıcı 4 milyar dolar gelir elde ederken aynı miktar 11 milyon müzisyeni ağırlayan Spotify'da 7 milyar ve 37 milyon kanala ev sahipliği yapan YouTube'da 15 milyar dolar.
1. katman çözümleri, köprüler ve 'Proof of Stake'
L1 denilen 1. katmandaki blok zincirlerini kıyaslayan rapor en büyük geliştirici ekosistemine sahip olan Ethereum'u öne çıkarırken köprü (bridge) -farklı L1'lar arasında işlem yapmanıza yarayan- teknolojilerinde de önemli değer akışları olduğunun altını çiziyor, ki köprülerin ne kadar güvenli olduğu ve hatta olabileceği sıkça tartışılan bir konu. L1'ların güvenlik ve merkeziyetsizliği üzerine geliştirilen 2. katman (L2) çözümlerinde ise şu an liderlik 'optimistic rollup' yaklaşımını benimseyen teknolojilerde. Örneğin Ethereum'da ödenen gas fee'lerin yüzde 1.5'luk bölümünü şu an L2'lar üstleniyor.
Ethereum'un muhtemelen bu yıl veya 2023 1. çeyreğinde 'Proof of Stake' konsensüs mekanizmasına geçmesiyle beraber gas fee'ler evet düşecek ve saniye başına işlem adetleri evet artacak ama web3 dünyasının büyümesi için diğer L1'lara, L2'lara ve köprülere; daha doğrusu ölçeklenmeye ihtiyaç baki. Örneğin şu an Ethereum saniyede 10-20, Visa ise 20 bin işlem kapasitesine sahip. Web3'ün sosyal medyadan alışverişe, eğitimden oyunlara genişleme vizyonu Ethereum'un 'the merge' denilen PoS sonrasındaki 100 bin işlem hedefinin de yetersiz kalacağı aşikar. Merak edenler için örneğin Polygon'da TPS şu an 65 bin seviyelerinde. 'Multi-chain' yani çoklu zincir bu alanın geleceği diyerek bir alt başlığa geçebilirim.
ABD'nin en büyük 31. bankası: DeFi
DeFi yani merkeziyetsiz finans için raporda öne çıkarılan problemler ise yüksek komisyon ücretleri (yapılan global ödemelerin %6'sı komisyona gidiyor), bankacılığın getirdiği finansal enstrümanlara erişimi olmayan 1.7 milyar -unbank- insan ve geçen yıl yetişkin bireylerin %48'inin herhangi bir dijital ödeme transferinde bulunmaması. DeFi'da bugün en popüler enstrümanlar ise merkeziyetsiz ortamlarda gerçekleşen kripto para alışverişi ve kredi/borç protokolleri.
Bir diğer ilgi çekici istatistik de DeFi eğer ABD'de bir banka olsaydı ülkedeki 31. büyük banka olacaktı. DeFi denilince olmazsa olmaz olan stabil paralarla ilgili de şu istatistik ilgi çekiciydi: ABD'deki toplam 'money supply', toplam stabil para hacimin şu an 21 katı.
2020'lerde hayatımıza ciddi manada girmeye başlayan DeFi'ın hala 31. banka konumunda olması aslında büyüme potansiyelinin güzel bir işareti. DeFi özelinde en çok farklı finansal ürünlerin getireceği genişleme ilgimi çekiyor. Türev piyasalarda çeşitlilik (ki şu an kripto para işlemlerinde hacim olarak %50'lerde, ancak para piyasalarını düşününce hala gidecek yer çok), gerçek hayata dokunan teminat çözümleri ve dünya ekonomisinin halini de düşününce yeni nesil yatırım araçları (ve tabii ki tüm bu araçların çok daha iyi ve herkese hitap eden bir deneyimle ortaya konulması).
Oyunlar, NFT'ler ve DAO'lar
Bugün çoğunlukla 'profile picture' projeleriyle duyduğumuz -ve Instagram'ın hamlesiyle duymaya devam edeceğimiz- NFT'lerin buzdağının altında kalan çok değerli kullanım alanları var. Vitalik Buterin imzalı Soulbound makalesini örnek olarak buraya bırakıyorum; her türden sahiplik ve erişim konusu, telif hakları, etkinlik, sanat, müzik, oyunlar...
Oyun demişken; 2021'deki NFT satış hacminin sadece %20'sine oyunlar sebep oldu. Web3 cüzdan aktivitelerinin yarısını oyunlar oluşturdu, bin üzerinde zincir üzerinde kullanıcısı bulunan oyun sayısı ise henüz 50'nin biraz üzerinde. Oyunlar; kripto paraların blockchain üzerindenki ilk mass'e giden teknoloji olması gibi web3'ün mass'e ilk gideceği sektör olacak gibi duruyor. İlk paragraflarda bahsi geçen tüm problemler oyun sektöründe de geçerli ve 'play to earn' şu anki haliyle ne kadar sürdürülebilir orası ayrı -ki bence değil, kesinlikle uzun vadede gerçekten keyifli bir oyun deneyimi sunan ve akıllıca yönetilen tokenomics'lere sahip olan oyunlar pazarı domine edecek- ama oyun sektöründe önemli bir dönüşümün gördüğünüz gibi henüz çok çok başındayız. Oyun stüdyolarında web3'e önemli bir kayış var ve kuşkusuz bu alandaki 'dönüşüm çözümlerine', yani yeni altyapı sağlayıcılarına da ihtiyaç büyük.
DAO'ların toplam AUM ('Assets Under Management') değeri 10 milyar dolar, ve bu değerin önemli bir bölümü Uniswap gibi öne çıkan protokollerin 'governance' yani yönetişim token'larında. DAO'larda bugüne kadar oylamaya sunulan toplam 56 bin karar, verilen 3.4 milyon oy ve 650 bin katılımcı var. Hatırlarsanız DAO'lara Dijital Ürünler'de daha önce de yer vermiştim, peki DAO'ları o kadar anlatıyorsun tamam da nedir bunun ete kemiğe bürünmüş bir örneği diyenleri, DAO'larda yapılan oylamaları ortak bir arayüzde sunan Snapshot'a davet ediyorum. DAO'lar özelinde 'Investment DAOs' başta olmak üzere kısa süre içinde büyüyecek çok sayıda alt kategori kendini göstermeye başladı bile.
YC'den kurucularına 'ekonomik uyarı': En kötü senaryoya hazırlanın
115. sayıda dünya genelinde piyasalarda yaşananlardan kısaca söz etmiştim, hafta içinde ise YC; tüm kurucularına yaptığı bir duyuru ile en kötü senaryoya hazırlanmalarını, aynı veya daha düşük bir değerleme ile yatırım alma fırsatı varsa bunu değerlendirmelerini tavsiye etti. Sequoia Capital'in pandeminin hemen başında (bizde henüz böyle bir farkındalık yokken, 5 Mart 2020) pandemi için yazdığı şu blog post aklıma geliyor da; umarım YC'nin çıkışını da benzer şekilde hatırlatmam 3 yıl son size. :) YC'nin kurucularına yaptığı duyurunun tam metni burada mevcut.
Metinde aslında tahmin edebileceğiniz gibi işlerin ne kadar sarpa sarabileceğini kimsenin bilmediği, runway'in önemi, harcamaların kısılması, VC parası bulmanın eskisinden daha zor ve düşük şartlar ile mümkün olabileceği gibi alt başlıklar var.
Tabii bu durumda tek etkilenen girişimler değil, şirketlerin 2023 bütçelerinde beklenen düşüşü geçtiğimiz hafta paylaşmıştım. Bu noktada basit bir hesaplama yapmak gerekirse; bu yıl içine %80 küçüldüğünüzde sonraki yıl %50 büyüseniz dahi ilk yıla göre hala %70 küçülmüş oluyorsunuz. NASDAQ'ın geçtiğimiz 6 ay içindeki küçülme oranı %28, ve tabii yukarıdaki hesap tüm piyasalar için geçerli. YC'nin açıklamasında olduğu kadar kötümser olmaya gerek var mı; yer aldığınız pazar ve sektörle de alakalı olarak tartışmaya açık ama günümüz koşullarını iyi anlamak da bir o kadar kritik.
Konuyla ilgili çok güzel bir derleme de bu videoda.
Krisp: Online toplantılarda sesinizi optimize edin
Krisp'i duymuştum ama ilk kez hafta içinde deneyimleme şansım oldu. 2017'de kurulan şirket, pandemi etkisiyle son 2 yılda popüler oldu desem yeridir. İşletim sistemi seviyesinde ses giriş ve çıkışınız üzerinden çalışan Krisp, dolayısıyla mikrofon ve ses girişinizi özel olarak ayarlayabildiğiniz tüm platformlarda (neredeyse herkes bu ayara yer veriyor) kullanılabiliyor.
Özellikle mikrofonunuzun algıladığı dış ortam seslerini ayıklayarak karşı tarafın çok daha temiz bir ses duymasını sağlayan Krisp'i; eğer kalabalık ofislerde veya dış mekanlarda online görüşme yapmanız gerekiyorsa kesinlikle tavsiye ederim.
Krisp'in sahip olduğu teknolojiyi kendi uygulamanız üzerinde SDK ile kullanabilmeniz de mümkün. Şirket bunun dışında kısa bir süre önce virtual background'ların daha verimli çalışması özelliğini beta olarak devreye aldı. Ayrıca Krisp optimizasyonu kendi cihazınızda, online ortama veri taşımadan yapıyor.
Her gün 90 dakika ücretsiz kullanım hakkı tanıyan Krisp, daha fazla görüşme yapmanız için aylık 5 dolar (yıllık planda) talep ediyor. Bu arada Krisp'in e-posta pazarlaması ve 'ux writing' gibi alanlarda çok başarılı olduğunu söylemeden geçemeyeceğim...
TikTok, içerik üreticileriyle gelir paylaşımı sunan yeni reklam modelini duyurdu
Türkiye'deki kullanıcı kitlesi ile sadece eğlence odaklı hatta 'boş' içeriklerle hepimizin aklında prestij olarak 'kötü' bir yere oturan TikTok, ABD'de ise tam tersi bir şekilde gençler için iş odaklı olan içerikleriyle, hatta Financial Times'a göre Excel Influencer'larıyla öne çıkıyor (#excel'in izlenme sayısı 3 milyarın üzerinde). Ülkemiz için de TikTok'un çok sayıda 'iş fırsatını' barındırdığını söylemeye gerek yok.
Diğer yandan şirket, geride bıraktığımız hafta içerik üreticileriyle gelir paylaşımına gittiği yeni reklam modelini duyurdu. 100 bin ve üzeri takipçisi olan içerik üreticileri; TikTok Pulse kapsamında %50 gelir paylaşımı ile ürettikleri içeriklerden para kazanacak. Geçmişte YouTube da benzer modeller açıklamış olsa da TikTok bu alanda çok daha odaklı bir duruşa sahip ve daha başarılı olacak gibi duruyor.
Online kodlama eğitimi ile sektördeki iş açığını kapatmaya çalışan Masterschool'a 100 milyon dolar yatırım
Üç yıl önce kurulan ve hafta içinde 100 milyon dolar erken aşama (evet, seed yani tohum turunda; ve evet, yukarıdaki YC metniyle tamamen ters bir şekilde) yatırım alan Masterschool; ücretsiz kodlama eğitimi verdiği öğrencilerinin bir işe yerleşmeleri halinde maaşlarından 20 bin dolara kadar kesinti ile komisyon alıyor.
Şirket bunun dışında öğrencisini işe alan şirketlerden ayrıca gelir elde ediyor. Yatırım öncesi de karlı bir şirket olan Masterschool, yatırımı çok daha hızlı büyümek için kullanacak. Eğitimlerini tamamen online olarak düzenleyen Masterschool, öğrencilerinden haftada 40 saate kadar kendilerine vakit ayırmalarını bekliyor.
Masterschool aslında bir two-sided marketplace; yani bünyesinde ders veren ve 'okul' açanlar da alanında uzman ve bağımsız kişiler. Yalnızca ABD'de, IT alanında 1 milyon iş açığının olduğuna vurgu yapan Masterschool kalabalık bir sektörde yer almasına rağmen aldığı yatırımın da etkisiyle bu açığın kapanmasında bir ölçüde rol oynayacaktır. Ve kuşkusuz ülkemizde de diğer tüm coğrafyalardan çok daha fazla bu modeldeki şirketlere ihtiyaç var, çok güzel işler yapan mevcut oyuncuların daha geniş kitlelere ulaşması dileğiyle...
Dijital Ürünler - Yetenek Kolektifi ilanları
#116. sayıyı kapatmadan hemen önce; Dijital Ürünler - Yetenek Kolektifi’nde listenenen aktif iş ilanları aşağıdaki gibi.
Kurucu ortağı olduğunuz veya bizzat çalıştığınız şirket için bir iş ilanı yayınlamak istiyorsanız buraya göz atabilirsiniz. Ayrıca ben ismimle veya anonim olarak yeni fırsatlara açığım diyorsanız da burada profilinizi oluşturabilirsiniz. Bu profil yalnızca Dijital Ürünler komünitesi içinden, onaylanmış şirketlerce görülebilecek.
Kapanış...
Buraya kadar okuduğunuz için teşekkürler, bana ulaşmak için bu e-postaya yanıt vermeniz yeterli.
Dijital Ürünler'in 117. sayısında, 7 Haziran Salı gününde görüşmek üzere. Hatta şimdiden söyleyebilirim ki DeSoc (Decentralized Society) ve The Voltage Effect gibi yine ilgi çekici başlıklar sizi bekliyor; sadece makale ve podcast'lerden aklımda kalanları size aktarmadan önce biraz daha sindirmeye ihtiyacım var. :)
Sevgiler...